رشد و رونق فناوری اطلاعات و ارتباطات که از سه دهه گذشته در جهان شروع شده و به‌واسطه رواج اینترنت در کشورها وارد بخش‌های مختلف اقتصادی شده است، خیلی زود جایگاه خود را در صنعت بیمه نیز پیدا کرد. صنعت بیمه یکی از حوزه‌های اقتصادی است که با اطلاعات و داده‌های شخصی و شرکتی ارتباط وثیقی دارد و نقل‌وانتقال و تبادل اطلاعات در آن نیز بالا است. تبادل اطلاعات در صنعت بیمه می‌تواند به بهره‌وری یک شرکت بیمه کمک کند و یکپارچه‌سازی و انسجام این اطلاعات در سطح شرکت‌ها نیز کارآمدی و بهره‌وری کل این صنعت را ارتقا می‌دهد.
در ایران، صنایع بیمه دو دهه است که تلاش برای ماشینی و دیجیتالی کردن فرایندهای بیمه‌ای را شروع کرده‌اند و از ابتدای دهه ۱۳۹۰ نیز سعی شده است برای یکپارچه‌سازی اطلاعات بیمه‌ای تدبیری اندیشیده شود. سامانه «سنهاب» (سامانه نظارت و هدایت الکترونیکی بیمه) یکی از سامانه‌هایی است که کوشش برای سروشکل دادن به داده‌ها و اطلاعات بیمه در آن متجلی شده است. این سامانه در واقع سامانه استعلام بیمهنامههای شخص ثالث و بدنه خودروها است.
ممکن است بعد از خرید بیمه ثالث و بدنه خودرو، خریدار تاریخ انقضای بیمه و سوابق خسارت خود را فراموش کند یا هنگام خرید خودرو، خریدار بخواهد از اصالت بیمه‌نامه مطمئن شود. سامانه سنهاب کمک می‌کند که افراد بتوانند کد بیمه را وارد کنند و از آن استعلام اصالت بیمه‌نامه‌ها را انجام دهند. سنهاب صرفاً نمونه‌ای از تلاش‌هایی است که نهاد مقررات‌گذار و ناظر شرکت‌های بیمه، از جمله بیمه مرکزی، برای یکپارچه‌سازی اطلاعات بیمه‌ای شرکت‌های بیمه به ثمر رسانده است.
فناوری اطلاعات و بیمه مرکزی
بیمه مرکزی ایران از دیرباز دارای یک مرکز فاوا (فناوری اطلاعات و ارتباطات) بود اما پس از اینکه تمرکز بر جمع‌آوری و انسجام داده‌ها در بیمه مرکزی بیشتر شد، در سال ۱۳۹۷ اداره کل فناوری اطلاعات و ارتباطات بیمه مرکزی ارتقا یافت و به مرکز تبدیل شد که در ساختار سازمانی این نهاد نظارتی یک ترقی جایگاه به حساب می‌آمد. طی سه سال گذشته، مسئولان این مرکز بر سه شاخه اصلی از کوشش‌هایی که به فناوری اطلاعات و استفاده از فناوری‌های ارتباطی بر صنعت بیمه کشور اثر دارد تأکید کرده‌اند: خدمات غیرحضوری، گردآوری داده‌های بیمه‌ای و ارتقای سامانه‌های یکپارچه اطلاعاتی.
خدمات غیرحضوری در دو دهه گذشته در تمام سازمان و شرکت‌ها با تأکید زیاد برجسته شده است و بسیاری از امور اقتصادی، از بانک گرفته تا بیمه، تلاش کرده‌اند تجربه کاربری خوبی در این زمینه برای مشتریان فراهم کنند. بازاریابی اینترنتی و همچنین خدمات الکترونیک به مشتریان آخرین حلقه بیمه از جمله مواردی است که در این زمینه به‌خوبی و به‌شکلی پررنگ می‌توان حضورش را در بازار بیمه ایران مشاهده کرد.
یکی از موارد دیگری که مورد تأکید شرکت‌ها و نهادها نظارتی بیمه بوده است به آمار بیمه‌ای مشتریان و خدمات‌گیرندگان بیمه‌ها بازمی‌گردد. آمار در صنعت بیمه اهمیت بسیار زیادی دارد و نباید فقط آن را در محدوده حسابداری حق بیمه و پرداخت و دریافت‌ها نگاه کرد. آمار صنعت بیمه می‌تواند منبع عظیمی از ظرفیت‌های بازاریابی و ارتقای بهره‌وری و پیش‌بینی مسیرهای آینده شاخه‌های گوناگون بیمه باشد. بنابراین هرچقدر شرکت‌های بیمه بتوانند از مشتریان خود آمارهای بیشتری گرد آورند، می‌توانند ظرفیت‌های بیشتری برای توسعه بازار خود ایجاد کنند.
برنامه ملی توسعه آمار کشور
پس از اینکه آمار صنایع بیمه گردآوری شد، نوبت به یکپارچه‌سازی و اشتراک‌گذاری آن‌ها در شرکت‌ها و شاخه‌های مختلف بیمه‌ای می‌رسد. نیاز به این یکپارچگی مخصوصاً زمانی بیشتر احساس می‌شود که انواع اپلیکیشن‌های بیمه‌ای وارد بازار شوند. در واقع، اپ‌های صنعت بیمه محل تلاقی هرسه نقطه مورد تأکید بیمه مرکزی هستند: آن‌ها خدمات غیرحضوری ارائه می‌کنند، اطلاعات گرد می‌آورند و اطلاعات را می‌توانند به اشتراک بگذارند تا استارت‌آپ‌های وسیع‌تر و تخصصی‌تری تشکیل شود.
آمار و انسجام و گردآوری آن یکی از اصول بنیادین فناوری اطلاعات در صنعت بیمه است. اما فراتر از بحث بیمه، در ایران از سال ۱۳۸۳ بحث توسعه آمار و گردآوری انواع آمار در شاخه‌های مختلف فعالیت اقتصادی مطرح بوده است. به همین دلیل، از همان سال ۱۳۸۳ همزمان با تنظیم لایحه برنامه چهارم توسعه، رویکرد جدیدی نیز در نگرش به نظام آماری در میان تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان ایجاد شد و برای اولین بار نظام آماری نیز به‌طور مستقیم به متن قانون برنامه‌های توسعه کشور راه یافت. در نتیجه این رویکرد، ماده ۵۶ قانون برنامه چهارم توسعه، مختص نظام آماری کشور تصویب شد که تهیه و تدوین اولین برنامه ملی آمار (۱۳۸۴- ۱۳۸۸) را در دستور کار قرار می‌داد.
دومین برنامه ملی آمار (۱۳۹۰-۱۳۹۴) پس از ابلاغ سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور تدوین شد که در اجرای بند «ب» ماده ۵۴ قانون برنامه پنجم توسعه تهیه شد تا بسترهای لازم را برای ارتقای وضعیت نظام آمار کشور در سطوح ملی و بین‌المللی فراهم آورد. در همین برنامه ملی آمار بود که اولین سرشماری ترکیبی اینترنتی-تبلتی کشور در سال ۱۳۹۵ اجرا شد و به کسب رتبه اول جهانی ۴۸درصدی سرشماری اینترنتی برای اولین حضور در این عرصه منجر شد.
در سال ۱۳۹۶ نیز سومین برنامه ملی توسعه آمار ایران (۱۳۹۶-۱۴۰۰) شروع شد. رویکرد کلی این برنامه نهادسازی تحول بنیادین در نظام آماری کشور بود. محورهای اصلی این برنامه عبارت بودند از اصلاح قوانین و مقررات و تشکیلات نظام آماری، تولید آمار و استقرار نظام آمارهای ثبتی مبنا، محاسبات ملی و شاخص‌های کلان، فناوری اطلاعات، پژوهش و آموزش آماری، نظارت و مدیریت کیفیت آمار و ترویج و اشاعه اعتماد عمومی به آمار، و گسترش ارائه آمارهای ملی و بین‌المللی.
در برنامه سوم توسعه آمار کشور، بیمه‌های دولتی در مقام دستگاه اجرایی نامیده شده‌اند و وظیفه پیدا کرده‌اند که برای گردآوری و یکپارچه‌سازی داده‌های شرکت‌های زیرمجموعه و تحت نظارت خود اقداماتی را انجام دهند. اولین وظیفه‌ای که این نهادها داشتند این بود که به سه روش سرشماری، آمارگیری نمونه‌ای و آمارگیری ثبتی مبنا فعالیت نظام‌مند برای گردآوری یا دستیابی به آمار جامعه هدف خود را انجام دهند. اهداف کلان نظام آماری شامل این موارد بود: یکپارچه‌سای نظام آماری، افزایش پاسخگویی در نظام آماری، جلب اعتماد عموم مردم و متخصصان به نظام آماری، و ارتقای کیفیت آمارهای رسمی تولیدی نظام آماری.
بیمه مرکزی در این سالها علاوه بر اینکه اقداماتی برای اصلاح ساختار و تشکیلات واحد آماری و تقویت و توسعه ظرفیت‌های منابع انسانی انجام داده است، تلاش کرده برای استقرار «نظام جامع ثبت‌های آماری ایران» (ایران استارز) نیز فعالیتهایی بکند. بنابراین هم ریزداده‌های کارگزاران و نمایندگان و شعب شرکت‌های بیمه را به مرکز این نظام جامع ارسال کرده و هم آخرین اطلاعات صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه را به این مرکز ارائه کرده است.
در اجرای مواد ۶ و ۷ سومین برنامه ملی توسعه آمار کشور، بیمه مرکزی اقداماتی برای مقایسه‌پذیری و جمع‌پذیری اطلاعات آماری و ایجاد یکپارچگی در تولید و توسعه و ارتقای کیفیت آمارهای رسمی و همچنین تأمین و توسعه و استقرار زیرساخت‌های فناوری در راستای مدرن‌سازی نظام آماری انجام داده است. بیمه مرکزی در حوزه آموزش و پژوهش نظام آماری در صنعت بیمه و نیز در زمینه ترویج و ارتقای سواد و فرهنگ آماری و افزایش سرمایه اجتماعی در صنعت بیمه همکاری‌هایی با رسانه‌ها و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی داشته است. بیمه مرکزی برای پیاده‌سازی نظام مدیریت کیفیت و رعایت استانداردهای آماری هم اقدامات لازم را انجام داده و هر شش ماه گزارش‌های عملکرد صنعت بیمه را به دبیرخانه شورای عالی آمار کشور ارسال کرده است.
«سنهاب»، یک پروژه سرشت‌نما
اگر بخواهیم تصویری از استفاده از داده‌ها در صنعت بیمه داشته باشیم، دوباره می‌توانیم به سامانه «سنهاب» برگردیم و روند شکل‌گیری این سامانه می‌تواند شمایی از وضعیت فناوری اطلاعات در شرکت‌های بیمه را نشان دهد. در واقع، «سنهاب» یک پروژه سرشت‌نما است و با نگاه به آن از زاویه‌ای نزدیک‌تر می‌توان اوضاع و احوال فناوری اطلاعات در صنعت بیمه کشور را ارزیابی کرد.
پروژه «سنهاب» در سال ۱۳۹۰ شروع به کار کرد. سنهاب نام اختصاری «سامانه نظارت و هدایت الکترونیکی بیمه» است. بیمه مرکزی پروژه جامعی را مبتنی بر همین دو محور نظارت و هدایت شروع کرد. تا پیش از سال ۱۳۹۰ بیمه مرکزی هیچ نرم‌افزار مکانیزه‌ای برای نظارت بر صنعت بیمه نداشت و تمام نرم‌افزارهایش همان نرم‌افزارهای خودکارسازی (اتوماسیون) اداری معمولی در داخل بیمه مرکزی بود. بیمه مرکزی اطلاعات شرکت‌های بیمه را در قالب کاغذی یا روی سی‌دی تحویل می‌گرفت و بر ورود اطلاعات در نرم‌افزارهای عمومی نظارت می‌کرد.
مسئله اینجا بود که صنعت بیمه یک صنعت فنی بود و در آن موقع، شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات که در زمینه بیمه فعالیت کنند خیلی کم بودند. البته اکنون نیز تعداد این شرکت‌ها زیاد نیست اما نسبت به ابتدای دهه ۱۳۹۰ رشد قابل‌توجهی یافته است. بیمه مرکزی تصمیم گرفت با کمک شرکت‌هایی در بیرون و با همکاری گروه داخلی فناوری اطلاعات بیمه مرکزی، نرم‌افزاری مختص اطلاعات بیمه‌ای تولید کنند و بعد از موفقیت در این کار بود که حوزه نرم‌افزاری بیمه مرکزی شکل گرفت.
از سوی دیگر، نیازهای زیرساختی در این زمینه نیز احساس می‌شد که باعث شد شبکه اختصاصی صنعت بیمه بین بیمه مرکزی و تمام شرکت‌های بیمه ایجاد شود. برای تضمین شبکه نیز تصمیم بر این شد که این شبکه از اینترنت خارج شود و به‌صورت یک اینترانت سراسری عمل کند. به‌تدریج که داده‌های صنعت بیمه در این سامانه جمع شد، باید پایگاه داده‌هایی نیز برای این سامانه درست می‌شد که اکنون در ساختمان اصلی بیمه مرکزی استقرار یافته است.
طی این بیست سال، علاوه بر بیمه مرکزی که نهاد نظارتی صنعت بیمه به شمار می‌رود، شرکت‌های بخش خصوصی نیز وارد فعالیت‌های فناوری اطلاعات صنعت بیمه شده‌اند و تلاش می‌کنند به شرکت‌های بیمه خدمات ارائه کنند.
