زمان زیادی از ورود واژه «نوآوری» به دایره لغات زبان فارسی نمی‌گذرد. هم‌اکنون کلمه نوآوری در همه حوزه‌ها نظیر سیاست، صنعت، کسب‌وکار، اقتصاد، آموزش و حتی مکالمه روزمره شما تعریف می‌شود و هر بخشی از اجتماع سعی می‌کند با به‌کارگیری نوآوری، ارزش خود را در جامعه بالا ببرد. همه‌گیر‌شدن نوآوری در زندگی تا آنجا‌ست که امروزه شما حتی برای یک انتخاب ساده مثل رستوران، نوآوری و خلاقیت آن را نیز در نظر می‌گیرید.
نوآوری؛ اضافه‌کردن ارزش
طبق تعریف سازمان جهانی استانداردسازی، در ذیل استاندارد ISO56000، نوآوری یک موجودیت ظهور‌یافته یا تغییر‌یافته است تا در انتها به یک ارزش برسد. این موجودیت می‌تواند خدمت یا محصولی جدید یا خدمت و محصولی تغییر‌یافته باشد. هدف نوآوری، اضافه‌کردن ارزش اقتصادی، اجتماعی، رفاه و… است.
اهمیت نوآوری با ظهور هوش مصنوعی
احتمالا در چند سال اخیر، بیشتر افراد جامعه متوجه این موضوع شده‌اند که سبک زندگی مردم در سراسر جهان تغییر کرده و از سنتی به سمت مدرن و گاهی پست‌مدرن رفته است. این تغییر بیش از پیش اهمیت نوآوری را بالا خواهد برد. هم‌اکنون با ظهور هوش مصنوعی نیاز به نوآوری و خلاقیت در جامعه بیشتر خواهد شد.
به عقیده کارشناسان هوش مصنوعی می‌تواند فرصت و در عین حال تهدید باشد. قطعا هوش مصنوعی و محصولاتی که بر پایه هوش مصنوعی ارائه خواهند شد، سرشار از نوآوری و خلاقیت خواهند بود. این مسئله برای افرادی که بر حوزه ترند یا آینده‌نگری (یکی از حوزه‌های نوآوری) آگاه هستند و کسب‌وکار و تجارت خود را با این حوزه پیش می‌برند، فرصت خواهد بود، اما برای افرادی که اهمیت آینده‌نگری و نوآوری را درک نکنند، یک تهدید مسلم است.
گره نوآوری با توسعه پایدار
مفهوم توسعه پایدار به معنای ساده این است که محصول و خدمتی که شما ارائه می‌کنید نباید فقط از لحاظ اقتصادی اهمیت داشته باشد، بلکه باید به فاکتورهای جامعه انسانی در تولید محصول نیز توجه کنید تا بر محیط زیست اثر مخرب نگذارد. برای مثال، محصول شما نباید موجب توزیع نابرابر ثروت در جهان شود یا محیط زیست را آلوده کند.
در حقیقت توسعه پایدار و نوآوری با یکدیگر گره خورده‌اند. سازمان ملل متحد 17 هدف را به‌عنوان اهداف توسعه پایدار تدوین کرده که تمام کشورها برای نگهداشت کره زمین باید این اهداف را رعایت کنند. زیرمجموعه هدف 9 درباره تحقیق و توسعه و نوآوری صحبت می‌کند و کشورهای دنیا را موظف کرده محصولات و خدمات نوآورانه‌ای را ارائه دهند که بر مبنای توسعه پایدار باشد.
جایگاه ایران در نوآوری جهانی
در تأیید بر اهمیت نوآوری در جهان همین بس که سالانه کشورهای جهان بر اساس میزان نوآوری طبقه‌بندی می‌شوند.
global innovation index) GII) از دهه 2000 پررنگ شد و وضعیت کشورهای جهان در زمینه نوآوری در دستور کار قرار گرفت. رئیس انجمن تحقیق و توسعه خراسان رضوی در ارتباط با این رتبه‌بندی توضیح می‌دهد: «سه نوع رتبه‌بندی برای نوآوری انجام می‌شود. در رتبه‌بندی اول، کشور را با توجه به نوع اقتصاد (اقتصاد با در آمد بالا، اقتصاد با درآمد متوسط و اقتصاد با درآمد پایین) می‌سنجند که ایران در گروه کشورهای اقتصاد با درآمد پایین قرار دارد. در رتبه‌بندی دوم، کشورها با توجه به منطقه سنجیده می‌شوند که ایران در منطقه آسیا قرار دارد. در رتبه‌بندی سوم، کشورها را در جهان می‌سنجند.»
طبق آخرین رتبه‌بندی در سال 2023، ایران از بین 132 اقتصاد جهان از لحاظ نوآوری در رتبه 62 در منطقه آسیای مرکزی و جنوبی، از بین 10 کشور حوزه آسیای مرکز، رتبه دو و در بین 37 کشور با درآمد متوسط و پایین، رتبه شش را دارد. دکتر سپهر معتقد است: «جایگاه ایران از منظر نوآوری در جهان و منطقه، نه خیلی بد و نه خیلی مطلوب است. این جایگاه از سال 2019 تا 2022 روند افزایشی داشته، اما در سال گذشته روند نزولی گرفته است.»
بدترین جایگاههای ایران
نوع رتبه‌بندی نوآوری در جهان بر اساس سنجش چند فاکتور ورودی مثل شاخص اقتصادی، مؤسسات پژوهشی و… است که منجر به ارزش شده باشد. ایران در حوزه‌هایی همچون مؤسسات حوزه نوآوری (رتبه 131)، پیچیدگی کسب‌وکار (رتبه 117) و زیرساخت‌ها (رتبه 97) ضعف داشته و پایین‌ترین نمره‌ها را کسب کرده است.
در کشور ما متأسفانه موانع زیادی برای شروع کسب‌وکار وجود دارد که سبب کورشدن نوآوری و خلاقیت در افراد و کسب‌وکارها می‌شود. قوانین وضع‌شده معمولا به‌جای تسهیل، موجب ایجاد مشکل و مانع نوآوری می‌شود. همچنین نمره پایین کسب‌شده در زیرساخت‌ها را می‌توان به عدم دسترسی راحت به اینترنت پرسرعت و فضای فیلترینگ مرتبط دانست که ایران را در بین رقبایش به عقب رانده است.
بهترین جایگاههای ایران
درست است که نوآوری در ایران برخی موارد نمره پایینی را کسب کرده، اما در حوزه‌هایی همچون پیچیدگی بازار (رتبه 19)، خلاقیت (رتبه 43)، دانش و فناوری (رتبه 55) و سرمایه‌های انسانی (رتبه 60) نمره قابل قبولی را به دست آورده است. کسب رتبه بالا در پیچیدگی بازار، نشان از این است که بازار نوآوری در ایران پیچیده نیست.
همچنین میزان دانش و فناوری در هر کشوری با توجه به تعداد فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی سنجیده می‌شود که در کشور ما این تعداد بسیار بالاست. اما آیا از این سرمایه انسانی به درستی استفاده می‌شود یا با سخت‌کردن شرایط و مهاجرت، این نوآوران راهی کشورهای همسایه و اروپایی می‌شوند؟
